Alles over de verschillende soorten pijnstillers.

Een pijnstiller kan je pijn verlichten. Maar wist je dat er verschillende soorten pijnstillers bestaan?

Het is interessant om dieper in te gaan op de soorten pijnstillers door te kijken naar de ‘pijnladder’ die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bepaalde. Die pijnladder legt stapsgewijs de volgorde vast waarin pijnstillers moeten worden toegediend of voorgeschreven. 

Onderaan de ladder staan pijnstillers voor lichte pijn zoals paracetamol. Wanneer die niet voldoende zijn, voegt men een pijnstiller van de tweede trap toe, de zogenaamde NSAID’s. De derde trap vormen de zwakke opioïden zoals codeïne of tramadol. Als ook die pijnstillers onvoldoende blijken, worden sterkwerkende opioïden toegediend, zoals morfine of fentanyl. De laatste en hoogste trap op de pijnladder zijn sterke opioïden die toegediend worden via een injectie of een infuus. 

Dit artikel beschrijft in wat volgt de verschillende soorten pijnstillers aan de hand van het trappensysteem van de WHO. 

Onderaan de pijnladder staat paracetamol die overigens de pijnstiller is die wereldwijd het meest wordt ingenomen. Deze pijnstiller is vrij licht en werkt pijnstillend en koortswerend. Wanneer je je houdt aan de aangewezen dosis paracetamol, is de kans op bijwerkingen klein. Paracetamol wordt ook vaak voorgeschreven in combinatie met andere pijnstillers omdat deze pijnstiller ook veilig is voor langdurig gebruik.  

Als volwassene mag je maximaal 4 gram paracetamol per dag innemen. Je kan ervoor kiezen om paracetamol in te nemen in tabletten van 500 mg of van 1 gram. Houd er wel rekening mee dat je tussen elke inname 4 uur moet tussen laten. Ook kinderen mogen paracetamol nemen. De dosis bij kinderen is echter afhankelijk van hun lichaamsgewicht. 

Paracetamol is in verschillende vormen verkrijgbaar: als tablet, bruistablet, zetpil of vloeibaar. Bij een ziekenhuisopname kan paracetamol ook via een infuus toegediend worden. De inwerktijd ervan is ongeveer een half uur en het duurt tussen de 4 tot 6 uur voor de pijnstiller is uitgewerkt. 

Je kan paracetamol zonder voorschrift bij de apotheker verkrijgen. Neem echter niet te lang pijnstillers zonder een arts te raadplegen. Als de pijn blijft aanhouden, is het namelijk erg belangrijk dat de oorzaak van de pijn achterhaald wordt. Pijnstillers blijven nemen zonder de oorzaak aan te pakken, is immers geen goed idee. 

Wanneer alleen paracetamol onvoldoende blijkt te zijn, wordt overgeschakeld op de zogenaamde NSAID’s. Deze afkorting staat voor ‘non-steroïdal anti-inflammatory drugs’, in het Nederlands ‘non-steroïde ontstekingsremmende middelen’. Deze ontstekingsremmende pijnstillers zullen ook de typische symptomen die bij een ontsteking komen kijken, zoals een zwelling, roodheid, jeuk en pijn, doen afnemen. Dat doen ze door de werking van prostaglandine, een stof die ontstekingen veroorzaakt, tegen te gaan.

Prostaglandine heeft echter ook nog een andere rol in het lichaam, namelijk de maag beschermen, de doorbloeding van de nieren garanderen en het bloed stollen in geval van wondjes. Daardoor komt het dat ontstekingsremmers ook klachten aan de maag kunnen veroorzaken en op lange termijn voor nierproblemen kunnen zorgen. Neem ontstekingsremmers dus zeker altijd in tijdens de maaltijd. Soms kan er in combinatie met deze pijnstillers ook een maagbeschermer worden voorgeschreven door de arts.

De bekendste ontstekingsremmende pijnstiller is wellicht acetylsalicylzuur, beter bekend als aspirine. Andere ontstekingsremmers die tot de NSAID’s behoren zijn ibuprofen, naproxen en diclofenac. 

Ontstekingsremmers zijn verkrijgbaar onder de vorm van tabletten, bruistabletten of zetpillen. Soms worden ze ook via een injectie rechtstreeks in de spier toegediend. Verder bestaan er ook pleisters met een ontstekingsremmende pijnstiller om lokale pijn te behandelen. Ontstekingsremmers hebben 20 – 30 minuten nodig om in te werken en ze blijven een aantal uren na inname werkzaam. 

Overleg voor het gebruik ervan steeds met een arts. Zeker wie hartklachten heeft of ooit een beroerte heeft gehad, neemt best geen ontstekingsremmers zonder overleg met een arts. 

Vanaf trap 3 op de ladder van de soorten pijnstillers wordt overgeschakeld naar de opioïden. 

Opioïden zijn pijnstillers gebaseerd op stoffen die afkomstig zijn uit opium. Een bekend voorbeeld is morfine. Deze pijnstillers zijn zwaarder en worden pas gebruikt wanneer lichtere pijnstillers niet meer of onvoldoende werken. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen zwak opioïde pijnstillers en sterk opioïde pijnstillers. 

Pijnstillers met morfine werken in op de hersenen zelf. Daardoor kunnen er ook bijwerkingen in de hersenen optreden zoals sufheid, verwardheid en moeilijker ademhalen. Ook zijn mensen die opioïden toegediend krijgen vaak misselijk of duizelig en kunnen ze last hebben van constipatie.

Bij hevige pijn kan een arts een opioïde voorschrijven zoals bijvoorbeeld codeïne of tramadol. Het is de bedoeling dat deze pijnstillers door het lichaam zelf omgezet worden in morfine. Het effect van codeïne en tramadol is dan ook minder sterk dan morfine zelf, vandaar dat ze zwakwerkende opioïden worden genoemd. 

De pijnstiller codeïne zorgt ervoor dat de pijnprikkels de hersenen niet of bijna niet bereiken. Codeïne wordt soms ook in lichtere dosis voorgeschreven bij een kriebelhoest. Het duurt een half uur vooraleer codeïne werkt en dan blijft de pijnstiller ongeveer 3-4 uur werken.

Een pijnstiller als tramadol heeft dezelfde werking als morfine: in de hersenen worden de pijnsignalen via de zenuwen minder goed ontvangen. Daarom is tramadol een van de sterke pijnstillers die bij zenuwpijn goed werkt. Ook als zware pijnstiller voor rugpijn wordt tramadol soms voorgeschreven. Tramadol werkt pas na een uur, maar de pijnstiller blijft wel 6-8 uur effectief.

De zwaarste onder de soorten pijnstillers zijn de sterkwerkende opioïde pijnstillers zoals morfine zelf, oxycodon en fentanyl. Deze pijnstillers kunnen op verschillende manieren ingenomen worden. Wanneer het om een orale toedieningsvorm zoals tabletten of om een lokale behandeling via pleisters gaat, staan de sterkwerkende opioïden nog op trap 4 van de pijnladder van de WHO. Wanneer ze via injectie of infuus worden toegediend, staan ze op trap 5 die tevens de hoogste trap op de pijnladder is. Deze manier van toediening wordt vaak gebruikt tijdens een kankerbehandeling of om het lijden op het einde van een leven te verzachten. Dan wordt vaak gebruik gemaakt van een zogenaamde morfinepomp.

Het is belangrijk om de soorten pijnstillers die in dit artikel beschreven altijd in te nemen volgens de juiste dosis en het best in samenspraak met een arts.